Με αφορμή την επέτειο της 8ης Μαρτίου, Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας, πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 5 Μαρτίου 2025, στο Μουσείο της Πόλης του Βόλου μια ιδιαίτερα επιτυχημένη εκδήλωση με θέμα «Φωνές γυναικών από τη Θεσσαλία». Η εκδήλωση ήταν συνδιοργάνωση της Διεύθυνσης Αρχείων, Μουσείων, Βιβλιοθηκών του Δήμου Βόλου και της Ομάδας Προφορικής Ιστορίας Βόλου (ΟΠΙΒΟ). Η Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν είχε τον συντονισμό της εκδήλωσης. Την εκδήλωση παρακολούθησε πλήθος κόσμου, γεγονός που αποδεικνύει την αναγνώριση της ΟΠΙΒΟ και της δουλειάς που κάνει, για δέκα χρόνια τώρα, από τους πολίτες της πόλης.

Στο πρώτο μέρος της βραδιάς, η ΟΠΙΒΟ παρουσίασε την ανακοίνωση με θέμα «Γυναίκες εξόριστες στο Τρίκερι (1948-1953)». Την ομάδα εκπροσώπησαν στο πάνελ η Ευαγγελία Καλογήρου και η Ελένη Μανώλη. Η ομάδα εστίασε το ενδιαφέρον της στις «προληπτικές» εξόριστες γυναίκες, δηλαδή σε όσες βρέθηκαν στο Τρίκερι, μόνο και μόνο επειδή κατάγονταν από ανταρτοοικογένειες, χωρίς να έχουν κάποια αυτόνομη δράση. Αξιοποιώντας εργαλεία της Προφορικής Ιστορίας, η ομάδα επιχείρησε να αναδείξει τις φωνές αυτών των γυναικών, που για χρόνια αποσιωπήθηκαν και να συνεισφέρει σε μια πιο συμπεριληπτική και πολυφωνική δημόσια μνήμη των εξόριστων γυναικών στο Τρίκερι.

Στόχος της ομάδας είναι να συμβάλει στη διατήρηση της μνήμης, επισημαίνοντας πόσο σημαντικό είναι αυτό, τώρα που η ζώσα μνήμη, συνεχώς, φτωχαίνει… Οι προφορικές μαρτυρίες που ακούστηκαν προέρχονταν από τις αφηγήσεις έξι γυναικών που έδωσαν συνέντευξη σε μέλη της ΟΠΙΒΟ και κατάγονταν από διάφορα μέρη της Μαγνησίας. Βίωσαν δε την εξορία σε διαφορετικές ηλικίες: ως παιδιά, ως έφηβες και ως ενήλικες. Η ομάδα επικεντρώθηκε στο ρόλο που έπαιξαν οι συγγενείς για τις εξόριστες, στις δηλώσεις «μετάνοιας» που εξαναγκάσθηκαν να κάνουν και στους τρόπους που η κάθε μια από τις εξόριστες το διαχειρίστηκε και τέλος στην επιστροφή και στις δυσκολίες επανένταξης των εξόριστων γυναικών στην κοινωνία, στα μετεμφυλιακά χρόνια.

Στο δεύτερο μέρος της εκδήλωσης, παρουσιάστηκε το βιβλίο «Προίκες-5 πρόσωπα σε 48 πράξεις» της Ιωάννας Γιαννακοπούλου, (εκδ. Ακυβέρνητες Πολιτείες, 2023, εισαγωγή Ρ. Βαν Μπούσχοτεν), από τη Μένη Τσίγκρα, μέλος της ΟΠΙΒΟ. Στο βιβλίο «Προίκες», πέντε γυναίκες, από το Θεσσαλικό κάμπο, μιλούν για τη θέση των γυναικών από το 1940 και μετά… Αφηγούνται ιστορίες για τη γνωριμία τους με τους συζύγους, για τα προικιά και τα νυχτέρια, για τα προξενιά και το γάμο, για το θεσμό της προίκας και τις πεθερές και συγχρόνως για τη φτώχια, τη βιοπάλη, τη σκληρότητα της ζωής, τον εμφύλιο, τις προσδοκίες και τις ματαιώσεις.

Η Ιωάννα Γιαννακοπούλου, αξιοποιώντας εργαλεία της προφορικής ιστορίας, τη συνέντευξη, προσφέρει μια ιστορία «από τα κάτω», από την οπτική αυτών που δεν τους δόθηκε, ιστορικά, ο λόγος για να μιλήσουν. Όπως επισημάνθηκε, το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί σε διαφορετικά επίπεδα: Σ’ ένα πρώτο επίπεδο, μπορεί κάποιος/-α να απολαύσει τη ζωντάνια, την αμεσότητα και τη γλαφυρότητα των αφηγήσεων σα να διαβάζει μια ηθογραφία. Σ’ ένα δεύτερο επίπεδο, να διαβάσει τις αφηγήσεις, μέσα από μια κοινωνική και ιστορική ματιά, έτσι ώστε να κατανοήσει τον πολυδιάστατο ρόλο των γυναικών, σε μια πατριαρχική-ανδρικά δομημένη κοινωνία αλλά και την κρυφή τους δύναμη. Και τέλος, σ’ ένα τρίτο επίπεδο, να αναστοχαστεί και να δει το παρελθόν με όρους του σήμερα, θέτοντας νέους προβληματισμούς και ερωτήματα. Αποσπάσματα του βιβλίου διάβασαν η Νένα Ζήση, μέλος της ΟΠΙΒΟ και η Μένη Τσίγκρα.
Η Μένη Τσίγκρα διαβάζει απόσπασμα από το βιβλίο “Οι Προίκες”
Η Νένα Ζήση διαβάζει ένα απόσπασμα από τις “Προίκες”
Στη συνέχεια, η συγγραφέας του βιβλίου Ιωάννα Γιαννακοπούλου αναφέρθηκε στην εμπειρία των συνεντεύξεων που πήρε και στο τρόπο που εργάστηκε πάνω στον λόγο των γυναικών. Όπως είπε, προκειμένου να αναδειχθεί περισσότερο η ποιητικότητα του λόγου των αφηγητριών και η πολυφωνία, αφαίρεσε λέξεις και κομμάτιασε φράσεις των αφηγήσεων.

Οι γυναίκες-αφηγήτριες, πολλές φορές με χιούμορ, έρχονται να μιλήσουν για αποσιωπημένες εκδοχές του κοινωνικού που συχνά παραμένουν αόρατες, είναι ωστόσο επώδυνες. Ταυτόχρονα, πέρα από την προίκα ως αγοραπωλησία, ένα βίωμα τραυματικό, οι αφηγήτριες μιλούν για τα νυχτέρια με τις φίλες και τα τραγούδια, για την κοινοτική ζωή, και οι ιστορίες τους, παρά τις δύσκολες συνθήκες, βγάζουν μια δύναμη εσωτερική.

Στο τέλος της εκδήλωσης, επισημάνθηκε, από όλους, ότι ακόμα και σήμερα, αν και πολλά πράγματα έχουν αλλάξει, συνεχίζουν να αναπαράγονται ρατσιστικοί και σεξιστικοί λόγοι και πρακτικές, παλιές και νέες μορφές εξουσίας. Η έμφυλη βία όχι μόνο δεν έχει εξαλειφθεί αλλά γίνεται χειρότερη. Με την έννοια αυτή, οι αφηγήσεις αυτών των γυναικών δεν είναι μόνο επίκαιρες αλλά μπορούν να συμβάλλουν σε μια ενδυνάμωση και αυτοσυνειδησία και των γυναικών σήμερα.
Φωτογραφίες της εκδήλωσης: Ντίνος Αργυρίου, Ελένη Μανώλη